Over reizen en hoe dat was

We reizen om (een en ander) af te zien’
We reizen zogezegd om te leren. En van reizen valt er te leren, met name dat wij best af en toe thuis hadden kunnen blijven. Reizen in de eenentwintigste eeuw is duidelijker anders dan de eeuw tevoren. Onderweg zijn is taboe, aankomen is de boodschap. Daarom ergeren we ons steeds meer als de reis niet onmiddellijk naar de bestemming leidt: vertraging, afgelasting of een stel Fransmannen dat met de bagage sjoemelt.In de negentiende eeuw waren er nog echte reizigers. Ze waren onderweg, op doorreis. Ze deden een Grand Tour, en het kwam niet op een paar weken aan.

In de twintigste eeuw werden die reizigers almaar zeldzamer. Schrijver Paul Theroux schreef zijn Great Railway Bazar. Begin de jaren zeventig ondernam hij een poging om met de trein Europa en Azië rond te reizen. In Victoria Station nam hij de Oriënt Express tot Istanbul, stak daar de Bosporus over en spoorde verder naar Tokyo Central, om daarna met de Trans-Siberische Express terug naar Parijs te stomen. Hij was de laatste adept van de Grand Tour, en hij kon met veel stuntwerk nog net de reis afmaken. Hij sloot een tijdperk af. De lokale brandhaarden zorgden ervoor dat de treinreis iets te avontuurlijk werd.Theroux vertelde later dat reizen, ten minste het echte reizen, lang niet zo plezierig is als men wel denkt: Reizen is stilaan een verschrikking aan het worden. Iedereen moet toegeven dat de verplaatsing met het vliegtuig, de trein, de bus, de boot of met de wagen voor allerhande ongemakken zorgt. Het wordt een beetje vervelend, repetitief. Om de zo gegeerde vergezichten en onvergelijkbare ervaringen te halen, moet je eerst door allerlei ongemakken ploeteren. Je krijgt niets voor niets. Er is een dictaat dat stelt dat reizen wel fantastisch is, de sector heeft een tijd lang gepretendeerd dat de vakantie al aan boord van de trein of het vliegtuig begon. Dat hebben ze niet lang volgehouden. Wat is de fun van onchristelijk vroeg opstaan, aanschuiven bij de checkin en vervolgens te horen krijgen dat het vliegtuig veel later of helemaal niet vertrekt? Pas op die dramatische momenten kun je de echte reiziger uit de groep pikken. Die duikt in een boek, maakt af en toe notities en loopt uiteindelijk naar die ene balie waar ze hem een alternatief aan de hand doen. Die heeft niet zitten lezen, maar alle timetables doorgevlooid en is een pasklare oplossing gaan suggereren. De rechtstreekse vlucht naar Athene is afgelast, boek mij dan maar op het vliegtuig voor Kreta en daar zorg ik zelf wel voor een aansluitende vlucht. Die zie je dezelfde namiddag nog op de loopplank van een cruiseschip in Pireaus, net voor het anker licht.

Schadenfreude is het deel van wie een luie namiddag bij de check-in bijvoorbeeld Brussels South airport doorbrengt. Backpackers die voor een prik een ticket hebben versierd en vervolgens de fruitautomaat van Ryanair doen flippen: twintig kilo overgewicht aan 8 Euro per kilo. Of dat koppel dat zijn televisietoestel wil meenemen als handbagage, omdat ze het jaar tevoren gemerkt hebben dat je op die Spaanse toestellen VTM niet kan ontvangen.Toeroperators lachen maar het beste met zichzelf, het zijn de cynici bij uitstek. Sunair-stichter Rudolf van Moerkerke leerde zogezegd zijn volk reizen, maar behalve een trip naar Londen is deze seigneur voor geen enkel vakantiegat te vangen. Van Moerkerke is begonnen met busreizen en hij ontdekte eind de jaren zestig het gat in de reismarkt.

Charters naar Spanje werden de max, met de belofte van goed weer, sangria en paella. Zo begon de uittocht naar de Costas. Onze tantes konden na een paar jaar beter Spaans dan Nederlands spreken en hun barmeubel pulkte uit van de goedkope vermout en sangria. Zij hadden het land van belofte ontdekt.Die eerste pioniers gaven ons het nakijken aan de natte Noordzeekust. Stella Artois, Het Laatste Nieuws en Jo Leemans namen de wijk naar Marbella. Demografisch was die uittocht wel een beetje te duiden: bedienden en middenstanders waren de typeklanten. Officieus koste een week Costa evenveel als een week Blankenberge.

Er was aanvankelijk een beetje durf mee gemoeid: het vliegtuig nemen, Spaans spreken en paella eten. Ja, je moest toch wel een beetje je grenzen verleggen, een flinke dosis transgressie in je lijf hebben. Maar de gebruinde torsos, de verhalen over het eten en de drank die er niets kostten en de sloffen taksvrije sigaretten lokten ook de arbeider naar die verre horizonten. Van de weeromstuit was de kleine burgerij al op zoek naar een alternatief. In de jaren zeventig kwam de Club Med opzetten, en werd het bon ton om op safari te gaan naar Kenya of naar Bali te trekken. Club Med had lange tijd last van een al te exclusief imago en een touroperator als Neckermann trok daar zijn profijt uit. Die durfde ook al eens een vakantiedorp in het midden van de Afrikaanse nowhere te openen. Als het maar heet was. Dat de elektriciteit het liet afweten, tot daar aan toe: de toerist moest zich een beetje in de bush wanen.

De touroperators kochten vliegtuigstoelen en hotelkamers in bulk. De klant wordt nog altijd verzocht zo vroeg mogelijk te boeken, maar men blijft vanaf april met overschot zitten. Niets is zo stockgevoelig als een vliegtuigzetel. Voor het rendement worden de seats geramsjt. Taxistop en later Airstop begonnen hun succesvolle last-minuteaanbiedingen. Die waren vooral gegeerd bij jongeren die er met de rugzak op uittrokken. Die last minutes boeiden vooral de echte avonturiers. De adressen worden nog altijd uitgewisseld waar je voor geen geld naar de andere kant van de wereld kan als je morgenvroeg vertrekt.De afgeprijsde vliegtuigtickets en de deregularisatie bij de lijnvluchten zorgden voor een nieuw reispatroon. Laker en People Express waren de voortrekkers, maar op het oude continent kreeg het Amerikaanse voorbeeld navolging. Virgin maakte naam met de liberalisering van de luchtvaart, maar is ook de kampioen van de verrassingen. Je merkt tegenwoordig weer het verschil tussen een discount ticket en een regulier biljet. Al was het maar dat een IATA-carrier je een drankje, een maaltijd en een overnachting betaalt als het fout gaat. Decennialang had men in de reiswereld packages verkocht, naar het voorbeeld van de meubelindustrie die alleen met setjes werkte: een volledige slaapkamer, een salon, een keuken. Op hetzelfde moment dat jonge trouwers een dure Bang & Olufsen en een antieke commode combineren met goedkope spulletjes van Ikea, doet dat asymmetrisch model ook zijn intrede in de reiswereld. Men wil het allergoedkoopste ticket naar Lanzarote om te gaan duiken. In de bagage zit naast een tentje ook nog eens een hypermoderne stinkdure duikuitrusting. Men wil in de Taj Mahal een fortuin neerleggen voor een suite, maar het ticket moet die meeruitgave compenseren.

n de reiswereld worden de citytrips gepusht: een weekendje Londen, Parijs of Praag. Op die bestemmingen worden de laaggeprijsde stoelen gesleten die tijdens de week door de full fare betalende executives ingenomen worden. In het weekend is de Business Class op het vliegtuig beangstigend leeg. Overigens als u de captains of industry wil ontmoeten, wel die reizen in economy, zolang ze geen lange afstanden moeten vliegen. Reguliere reizigers, en het gros van de moderne handelsreizigers neemt een keer per week het vliegtuig, weten het verschil te maken.De dernier cri van het reizen rekruteert duidelijk in het alternatieve circuit. Reizen is een beetje besmuikt door het pure plezier. Hoe kun je nu gaan zonnen aan een Costa, als de helft van je landgenoten nooit aan vakantie toekomt? Hoe kun je zomaar luilekker lummelen als de helft van de wereld ondervoed is? Er zijn twee mogelijkheden om alsnog gewetensvol op vakantie te gaan. Of je gaat de uitdaging met jezelf aan, of je sluit op reis je medemens in de armen. Waar de oorlog wegtrekt, komt het toerisme in de plaats. De afgelopen jaren moest je naar Beiroet of Vietnam of je ging naar Cuba om het laatste communistische project ter wereld dat nog een beetje glans had te bewonderen. We horen voortaan politiek correct te reizen. (Dat daar nog geen boek over verschenen is!).

De actieve vakantie is een must. Niet zomaar even pingpongen in een clubdorp, maar met wandelschoenen en een vernuftige thermische jekker in Antarctica op expeditie gaan. Het arsenaal geschikte uitrusting en kledij voor een trekking kost een fortuin. Overlevingstochten staan op het menu en voor u het weet springt u in IJsland van geiser tot geiser. Ondertussen zitten de hele grote bazen op een bergtop in Zwitserland uit te blazen met een rits boeken en laten ze zich het comfort van een monnikencel welgevallen. De allergrootste eenvoud wordt duur betaald.We willen vanaf nu onze eigen touroperator zijn. Een ticket boeken en op het internet een geschikt logies vinden is de kunst. Hotels boeien ons niet langer, we zoeken huurwoningen of we gaan bij de boeren logeren. Het zoeken naar het meest exclusieve heeft al lang niet meer met luxe te maken. Bij de millenniumwissel was de meest uitdagende locatie of in de woestijn of aan de Noordpool. Op die laatste bestemming kon je in een iglohotel logeren, terwijl het buiten min 34 graden vroor. Champagne was uit den boze, een bel cognac kon nog net. (Voor hetzelfde geld had men een extra large vrieskast kunnen kopen, waar men nog jaren lang plezier van gehad zou hebben.)